کلیات و تعاریف

مقد مه      

ضرورت ریشه یابی معضلات اجتماعی از جمله جرائم بر کسی پوشیده نیست زیرا تنها در صورت آشنایی با علل و عوامل به وجود آورنده معضلات است که می توان در جهت حل یا تعدیل آن قدمی برداشت (یزدی نژاد،1381، 75). قتل عمد از ابتدای تاریخ آسیب هایی جدی برپیکره جامعه وارد نموده وحتی امنیت اجتماعی کشورها و جامعه بین المللی را مختل کرده است .جنگ های جهانی که از آن به جنایت علیه بشریت تعبیرمی گردد گاهاً بر اثر یک قتل شعله ورشده است. درابتدای تاریخ وحتی تا اوایل سده اخیرقاتل فقط باتوجیه انتقام جویی مجازات می گردید ولی امروزه این پدیده با نگاهی متفاوت بررسی و با آن مقابله                می شود. اگرچه ممکن است روشهای برخورد و عکس العمل اجتماعی با این پدیده متفاوت باشد ولی کلیه اندیشمندان براین باور که باید زمینه های ارتکاب بزهکاری قتل خشکانده شود متفق می باشند. جرم شناسی نوین به جهت تلاش در جهت شناخت علل و شرایط ایجادی جرم جایگاه ویژه ای داشته و تحقیقات زیادی به آن معطوف شده است (ربیعی ،1384،68).روان شناسی جنایی با تحقیق درباره ی کیفیت و نحوه ی تشکیل شخصیت جنایتکاران و بررسی تأثیر عوامل محیطی بر این شکل گیری به پی بردن و یافتن علل و موجبات  جنایت پرداخته و با کشف عوامل روانی جرم زا به پیشگیری از وقوع جرم می پردازد (کی نیا ، 1380،109).گرایش و ارتکاب به جرم قتل عمد ناشی از عوامل بسیار متعددی است که برخی از آنها فردی و شخصی بوده و برخی دیگر بیرونی و متأثر از محیط زندگی است  .در واقع ، فهم جنبه های رفتار قاتل که منجر به بروز جرم قتل می شود مستلزم شناخت و اطلاع از عوامل شخصی مانند جنس ، سن ، نارحتی های                روحی – روانی ، اعتیاد و شخصیت قاتل و عوامل بیرونی از قبیل : مشکلات خانوادگی ، فرهنگ، نوع و محله ی زندگی ، فقر و... می باشد .  در این پژوهش ، این سؤال مطرح است که کدام یک از عوامل شخصی و محیطی با انگیزه ی قاتلین مرتبط است ؟ هریک از این عوامل تا چه اندازه با انگیزه ی قاتلین در ارتباط است ؟ لازم به ذکر است تنها شناخت عواملی که با انگیزه ی قاتلین در ارتباط می باشدکافی نیست بلکه مهمتر آن است که میزان تأثیر هریک از این عوامل نیز مشخص گردد  تا رابطه ی منطقی و مناسب انگیزه ی قاتلین با عواملی که در ایجاد آن نقش دارد به صورت مشخص تری بیان گردد . با این وجود در این پژوهش سعی بر آن است عواملی که با انگیزه ی قاتلین در ارتباط است توأماً با میزان تأثیر هریک از عوامل یاد شده در انگیزه ی قاتلین مورد نظر قرار گیرد تا بتوان نتایج حاصله را همراه با جزییات آن نقد و بررسی نمود .

   انگیزه یا داعی، در قاتلین علت اصلی قتل عمد است که برای اثبات جرم مانند دیگر عناصر سه گانه (قانونی/ مادی/ معنوی) غالباً مورد نظر نیست. اما کیفرشناسان با نگاهی متفاوت میزان و تأثیر انگیزه را از جنبه های شخصی و نوعی درتحقق پدیده جرم برای پیشگیری و برطرف نمودن آثار ناشی ازآن به صورت دقیق ارزیابی می نمایند تا جایی که امروزه تعریف جرم و تعیین مجازات و اجرای آن بدون لحاظ جنبه های گوناگون پزشکی، اجتماعی، روانشناسی و... میسور نمی باشد. به همین منظور شناسایی وتشخیص میزان تأثیرانگیزه که دارای منشأ و جنبه های ذهنی وروانی است بسیار حائز اهمیت می باشد. آیا دادگاه کیفری برای این منظور بایستی امکانات و تدابیر ویژه ای را فراهم نماید؟ عنصرروانی که از ارکان و شرایط تحقق جرم قتل عمد بوده و منشأ ذهنی و روانی دارد با انگیزه ارتکاب جرم چگونه تفکیک و تمییزداده می شود؟ و...سؤالات و ابهامات دیگری است که موجب گردیده هرچقدر در این مسیربیشتر غور و تأمل نماییم با ابهامات و مجهولات بیشتری مواجه شویم. با اوصاف فوق برآنیم، با بررسی پرونده شخصیت و مصاحبه و  تکمیل پرسشنامه با محبوسین زندان مرکزی استان کرمانشاه که مرتکب قتل عمد شده اند  انگیزه ی آنان را  درخصوص ارتکاب این بزه، شناسایی و میزان تأثیر عوامل فردی (شخصی) از قبیل : جنس، سن،                     پر خاشگری، اعتیاد، نارساییهای ذهنی، انحرافات جنسی، و بیماریهای روحی روانی،و عوامل محیطی از قبیل: خانواده ، سطح معلومات والدین ، فرهنگ ، مسکن، فقر، نوع زندگی، محله زندگی و ... که در ایجاد انگیزه قتل عمد در بین قاتلین زندان مرکزی استان کرمانشاه مؤثر است بررسی و سپس میزان تأثیر هریک از عوامل فوق به تفکیک مشخص و با یکدیگر مقایسه نماییم. درپایان با نقدو بررسی نتایج حاصله از روابط و شرایطی که در بین متغیرهای تحقیق حاکم است بیان خواهد گردید که قوانین کیفری فعلی تا چه اندازه منطبق بر جنبه های انگیزه شناسی می باشند و سپس پیشنهاداتی بر همین اساس برای پیشگیری از جرم قتل عمد             ( کیفری و غیر کیفری) و اصلاح قاتلین و جرم زدایی در راستای کاهش جرایم ارائه خواهد گردید. در نگاهی اجمالی به نظر می رسد تأثیر عوامل درونی در قاتلین بیشتر از عوامل بیرونی است و قوانین فعلی بارویکرد عملی انگیزه شناسی قاتلین و عواملی که در ایجاد انگیزه نقش دارند سنخیت لازم را نداشته و امکانات موجود با رویکرد کیفرشناسی نوین فاصله ای جدی و بسیار دارد. در این پژوهش متغیر مستقل انگیزه ی قاتلین است و متغیر وابسته عوامل شخصی  (از قبیل : سن ، جنس ، پرخاشگری وعوامل روحی – روانی ) و عوامل محیطی ( از قبیل خانواده ، نوع زندگی ، محله زندگی ، فرهنگ و...) است  ).

1-2-ضرورت و اهمیت پژوهش

      با توجه به اینکه  امکان پیشگیری (اعم از کیفری و غیر کیفری ) از جرم قتل و اصلاح قاتلین بدون در نظر گرفتن تأثیر عوامل درونی و بیرونی که با انگیزه ی قاتلین مرتبط می باشد امری محتمل و غیر علمی است ضرورت دارد برای این امر مهم عواملی که با انگیزه قاتلین مرتبط است و همچنین میزان تأثیر هریک از این عوامل بررسی گردد تا در این راستا قوانین حمایتی به گونه ای که منجربه اصلاح قاتلین و از وقوع  قتل عمد پیشگیری نماید تصویب شود و وضعیت موجود، مطابق با آن اصلاح گردد