مقدمه...............................................................................................3
خاکورزی چیست.....................................................................................4
خاکورزی حفاظتی.................................................................................5
كم خاكورزي.....................................................................................18
تجزیه و تحلیل اقتصادی....................................................................57
خاک ورزي اوليه...........................................................................60
اجراي شخم و تنظيمات گاو آهن...........................................................65
منابع.......................................................................................69
مقدمه
خاكورزي عبارت است از بكارگيري يك يا چند عمل با يك نيروي مكانيكي مشخص كه توسط يك وسيله خاكورزي به تمام يا بخشي از توده خاك اعمال مي‌گردد. عمليات خاكورزي اجرا شده در يك توالي يا تركيب مشخص براي توليد محصول، يك سيستم خاكورزي را تشكيل مي‌دهد.
خاكورزي به منظور دفن بقاياي گياهي، مخلوط و تركيب كود با خاك، از بين بردن علف‌هاي هرز، ايجاد بستر مناسب بذر، اصلاح رژيم آبي- گرمايي و وضعيت تهويه و نيز كمك به نفوذ بهتر ريشه اجرا مي‌شود. به طور كلي سيستم‌هاي خاكورزي را مي توان به دو دسته تقسيم نمود: دسته‌اي كه در آن بقاياي گياهي قبل از خاكورزي كنده يا سوزانده مي‌شود و ديگري دسته اي كه در آن بقاياي گياهي در مزرعه باقي مي‌ماند. در صورت نبود بقاياي گياهي، سيستم خاكورزي يا از نوع معمولي با يا بدون استفاده از گاوآهن برگرداندار مي‌باشد و يا از نوع بدون خاكورزي مي‌باشد.
سيستم‌هاي خاكورزي با حضور بقاياي گياهي به سه دسته تقسيم مي‌شوند. اين طبقه‌بندي براساس ميزان سطح پوشيده مزرعه از بقايا در موقع كاشت بنام خاكورزي حفاظتي (بقاياي گياهي بيش از ٣٠ درصد سطح مزرعه را هنگام كاشت مي‌پوشانند)، كمينه‌ورزي (بقايا بين ١٥ تا ٣٠ درصد را مي‌پوشانند) و خاكورزي معمولي (بقايا كمتر از ١٥ درصد سطح مزرعه را پوشش مي‌دهند) مي باشد.
خاكورزي حفاظتي در برگيرنده سيستم‌هايي خاكورزي مالچي، خاكورزي جوي و پشته‌اي، بدون خاكورزي، كمينه‌ورزي، خاكورزي معمولي، خاكورزي با گاوآهن و خاكورزي سطحي مي باشد.
خاکورزی یا شخم یا پای‌کن (به انگلیسی: Tillage) به آن دسته تلاشهای مکانیکی که برای بهم زدن خاک در راستای آماده‌سازی خاک برای پرورش گیاهان کشاورزی انجام می‌گیرد خاک ورزی می‌گویند. ابزارهای خاکورزی شامل بیل، کلنگ، کج‌بیل، شن‌کش و همچنین به شکل مکانیکی شامل گاوآهن دیسک و غیرو می‌گردد.
خاکورزی حفاظتی
خاکورزی حفاظتی (Conservative tillage) روشی است برای جلوگیری از بهم خوردن خاک. در این روش به کشاورزان پیشنهاد می‌شود دستکم ۳۰٪ کشت پیشین را به خاک برگردانند. خاک ورزی حفاظتی روشی برای مدیریت خشکسالی در راستای نگهداری آب در زمین و همچنین کاهش هزینه‌های تولید در کشاورزی و افزایش مواد آلی خاک است. این کوشش سبب می‌شود که بقایای گیاهان پیشین درون خاک، به شکل یک کود گیاهی خوب برای زمین درآید و زمین را به شکل یک اسفنج ظرفشویی درآورد. در نتیجه آب باران و شبنم راحت تر در زمین فرومی‌رود و کمک بسیار بزرگی برای مقابله با خشکسالی و کم‌آبی است و این بقایا از تبخیر آب بوسیله تابش آفتاب نیز جلوگیری می‌کند؛ و از سوی دیگر فرورفتن سریع آب در زمین از بروز سیلاب‌ها جلوگیری می‌کند. این حالت اسفنجی باعث می‌شود که هوا (اکسیژن، نیتروژن و…) نیز راحت تر در زمین نفوذ کند؛ و شاید مهمترین سود آن تقویت خاک و خوراک رسانی به میکروارگانیسم‌ها و جانداران ریز خاک زی است.
روش‌های خاک ورزی
خاک ورزی پشته ای Ridge-till
خاک ورزی حفاظتی به مجموعه ای از تکنیک ها شامل نگهداری بقایای گیاهی در سطح خاک، تناوب زراعی، کاربرد کود سبز، کنترل عبور و مرور وسائل و ماشینهای کشاورزی و استفاده از بستر ها یا پشته های عریض گفته می شود.وقتی ترکیبی از این تکنیک ها به کار برده می شود صرفه جویی در وقت و انرژی و تقویت منابع آب و خاک را سبب می شود.حفظ پوشش گیاهی روی سطح خاک، ساده ترین روش کنترل فرسایش آبی و بادی است. با مدیریت صحیح، بقایای گیاهی بیشتری روی سطح نگه داشته می شود، این امر موجب کاهش رواناب، تلفات رسوبی و آلودگی هوا شده و سطح خاک را در برابر فرسایش بادی محافظت می کند. عملیات خاک ورزی حفاظتی، به خاطر افزایش رطوبت ذخیره شده در خاک که تقریباً همیشه بحرانی ترین عامل در تولید محصولات است قابلیت افزایش عملکرد محصولات را نیز داراست. نگهداری بخشی از بقایای گیاهی در سطح خاک مشخصه ای است که خاک ورزی حفاظتی را از روش های سنتی و متداول متمایز می کند و همه ی سیستم های خاک ورزی حفاظتی حداقل مقدار معینی از پوشش بقایای گیاهی (حداقل ۳۰ درصد بقایای) را در سطح مزرعه شامل می شود.
سه اصل مهم در خاک ورزی شامل:
۱ــ حداقل کردن خاک جابجا شده حین عملیات خاک ورزی
۲ــ پوشش دائمی خاک با مواد ارگانیک
۳ــ تناوب زراعی
به طور کلی طی بررسی های انجام شده انتخاب سیستم خاک ورزی در هر منطقه با توجه به عوامل زیر انجام پذیر می باشد:
- نوع کشت
- میزان بقایا
- شرایط اقلیمی
- شرایط خاک
- عوارض زمین
- تناوب زراعی
- ادوات و ماشینهای در دسرس
- نهاده های قوی تر و تاثیر گذارتر
بطور کلی عملیات کشاورزی حفاظتی باید منجر به مزایای زیر در مزرعه گردد:
۱ــ حفظ بقایای گیاهی
۲ــ افزایش مقدار مواد آلی خاک
۳ــ جلوگیری از فرسایش در اراضی دیم
۴ــ نگهداری رطوبت خاک
۵ــ از بین بردن علفهای هرز
۶ــ کاهش هزینه ها
۷ــ کاهش مصرف سوخت
۸ــ حفظ رطوبت خاک
۹ــ احیاء اراضی کم بازده
که به طور مختصر اثرات و مزایای هر روش به شرح زیر توضیح داده می شود:
حفظ بقایای گیاهی
نگهداری بخشی از بقایای گیاهی در سطح خاک مشخصه ای است که خاک ورزی حفاظتی را از روش سنتی و مرسوم متمایز می کند و هدف از این کار حفظ حداقل ۳۰ درصد بقایای گیاهی محصول سال قبل می باشد، که این عمل معمولاً با گاوه آهن برگرداندار بدست نمی آید و نیاز به ادوات خاص و جدید می باشد که متداولترین ادوات در این زمینه گاوه آهن قلمه ای و یا ادوات جدید ماند گاوه آهن مرکب و چیزل پکر و … می باشد.
افزایش مواد آلی خاک
اصولاً خاکهای زراعی باید حداقل دارای ۲ درصد مواد آلی باشد ولی نتایج آزمایشات نشان می دهد که مقدار این مواد در خاک های استان اردبیل کمتر از نصف این مقدار است.مواد آلی از محل افزودن کود حیوانی در مزرغه، حفظ بقایای گیاهی سال قبل و همچنین خرد کردن ساقه ها و شاخ و برگ خشن محصول سال قبل تامین می شود. استفاده از کود پاش دامی در مزرعه باعث افزایش مواد آلی خاک می شود.
جلوگیری از فرسایش در اراضی دیم
وجود فرسایش یک معضل مهم در امر کشاورزی و در خاکهایی بیشتر اتفاق می افتد که اراضی، دارای شیب بوده و فاقد مواد آلی و بقایای گیاهی باشد.
فرسایش بسته به نوع خسارات به ۳ نوع تقسیم می شود که عبارتند از:
۱٫ فرسایش آبی (در اثر جاری شدن سیلاب در شیب ها)
۲٫ فرسایش بادی (در اثر وزش باد و جابجایی خاک در مزرعه)
۳٫ فرسایش خاک ورزی (در اثر عملیات زراعی غلط و با پودر کردن خاک زراعی)
گاوه آهن مرکب باعث جلوگیری از تردد بی رویه ادوات در مزرعه شده و فرسایش خاک را کاهش می دهد.
نگهداری رطوبت خاک
ادوات و ماشین آلات خاک ورزی حفاظتی طوری به گونه ای طراحی شده اند که ضمن انجام عملیات تهیه زمین طوری عمل می نماید که حداکثر نزولات آسمانی در خاک نفوذ نماید و از طرف دیگر چون حفظ بقایای گیاهی از اهداف مهم خاک ورزی حفاظتی است لذا وجود این بقایا از فشردگی خاک جلوگیری کرده و نفوذ آب به داخل خاک را سهل می نماید. همچنین این دستگاهها از زیرو رو شدن خاک و از دست رفتن رطوبت زیرین جلوگیری می کند.
از بین رفتن علف های هرز
تمامی بذر و علف های هرز برای جوانه زنی و رشد به نور و رطوبت نیاز دارند با توجه به این که در سیستم خاک ورزی حفاظتی فواصل بین ردیف های کاشت و سطح مزرعه با بقایای محصول سال قبل پوشیده رشد و مانع رسیدن نور به بذر و جوانه علف های هرز می شود لذا رشد علف های عرز با محدودیت زیاد روبر می شود.
کاهش هزینه ها